Por: Caros Arevalo

MAQTIKUCHA

Huk tutas maqtikuchapasñayanuqtaapiyta pacha qallarisqa, hinaspaskunparparisqa, hinatinsipasñanisqamaqtataqa,  ¡way!, ¡way!; chaysimaqtaqatapun: ¿nanachichkaykichu?.Chaysipasñaqakutirisqa: “¡way!, nanachiwankipaschuqa, aswantaqchichuquwitamñitichiwachkanki”.

SUPICHAMANTA

Maqtashapinpasñata, llankaykuchkaptinsisupiykukusqa;  maqtañataqnin: ¡karaqusupirachini!. “Chaymantaspasñaqapichqakutikamasupirparisqa, tukuruptinkuspasñaqanisqa: “yawmaqta, yanqañataqalawakuwaqsupirachirqaninpichqakutikamanispa, iskayllatansupichiwarankiqa, ñuqapapartiymantañanyapaykamurqanikimsataqa”.

ALLQUCHAKUNAMANTA

Iskayurquchinliallquchasqawaspa, china chinlichata, qatipayasqakuwatinankupaq, ¡ñuqa!, ¡ñuqa! nispachaysimachuallqurikurirparimusqarakurakumantanirparisqa ¡ñuqa!.Chaysiiskaychinlichakunaqa, ayqirispa, karuchamantakutipakusqaku, ¡qanllaña!, ¡qanllaña!.

SUNSUMANTA

Huksunsuskasarasqakaskasumaqwarmiwan, chaysisunsullaqa sapa punchaw, killantinchakrallankaypikasqa, wasinkutimunanpaqsiwarminkawitunpicompadrellanwanwatiykanakuchkasqa, qunpiypasqunpis. Chaysisunsullaqanisqa: “¿kayqawarmiychus?”. Qalallaswatinakusqaku, warmisaqmaykusqa; sunsuslluqsin, hinaspasachapakaspinwanpanananpaqkasqa,  muyupayansi, chaysinisqa: “kananumapipanatiyqa, astawanchawarmiytaqakachuparparinqa, ama aswan. Muyunsi. Chaysinisqasikipiqusaqsikipiqutiyqaukukamachasatirparinqawarmiytaqa, muyunsichaysimuyusqanmantaumantarachpinhinaspasnin: aswantukuruchunqarimasiymiriki”.

WALLPAKUNAMANTA

Hukmamakuchassamachisqallaqtamaqtata. Kay mamakuchastiyasqasipaswawanwan.  Chawpitutatas, maqtaqapasñapawaqtapakusqanmanyaykurparisqa, chaysipasñataqawatiykun, aqmaykachin;  chaysihukchallata, kawitupakirparikunchawpitutata;  chaysimamakuchaqamusiyan, suwachikiyaykurparimun, hatarinsimichiruntin, chaysiqayanwarmanta: “yaw Juanachahatariy, ¡suwa!, ¡suwa!, wallpapapuñunanmansimaqtallaqayaykurparisqa.  ChaysimamakuchaqaJuanachataqatarinqalallata, yaw qanrahatariyninsi. Juanachaqapuñukunsi, mamakuchasyaykunwallpapapuñunanman, hinaspaschawpitutatayupaytaqallarisqayuyaqkuna:  huk,  iskay, suqta, completo. Yanakuna: huk, iskay, suqta, completo: Qalakunkakunatayupaykusaq: huk, iskay, suqta, hanchis. Ima,  imamantataqwaqankuriuytumpasuntallaraqtaqkasqa,  aswantaqyaparukusqa,  Mamakuchaqanisqa.