Escribe: José Carlos Arévalo Quijano.

Kururuykiqauntallaraqmikachkan

Pasñatasnisqamamitan, yawyanqañataq, mayuta, rumita, yarqata, kurawatachinpawachkawaq, chaynikinllikirukunmannispa. Qunqarusqaspasñallaqachinpakachasqa; chisimpaytasyuyarisqahinaspaswaqaykusqañisuñisuta. Hukmaqtaspurispanñanpitupasqa, hinaspatapusqa; willansimamitannisqanta, chaysimaqtaqanisqa: “chaymantawaqanki, ñuqapakachkansumaqyawriykururuntinsirarusqayki”. Pasñallaqanisqa: “siraruwaytaqya”. Chakraukupisqumpiyqumpitasirarparisqa, pasñallaqaasiyasiykutipusqawasinman. Hawanpunchawtastupasqa,  chaysi sapa kutikasqachayna, ña kimsakillañasirachikusqa, hukpunchawsimusuqmantawaqasqa, maqtasrikurimusqa, pasñataqsinisqasiraruwaynispa, chaysimaqtaqanisqa manan kananqasiraykimanchu, pasñasasuykuspanapirparisqahinaspasnisqa: “chayqayakururuykiqahuntallaraqkachkan”. Awya, yawriyñataqlaquyarparinpaniy”.

MAMAYKI UCHUYCHALLA

HukpunchawsiamawtatapunJuanachata ¿Imaynampitaqmamaykiuchuychalla? Juanachaskutichinkaynatanispa: “mamayta papa ukupiruwachkaptinsiyutumancharichisqa ¡yutu! Chawpillapi, chaysimamayqauchuychalla”.

AYPANCHU

HukpunchawsiEdwinchapasñatasaqtaspanwatiykuchkasqa, chaysipasñaqanin ¡way, way pancho,  aypanchu, aypanchu!.Imaynapasñañuqapasutiyqa Edwin niraykinriki.  ¡Waypapay manan aypanchu chay tiktipichikuchayki!

SUWA PAQLAKUNAMANTA

Iskay runas kaskapaqlaumakuna, suwakuypispurisqaku, chaysihuksipaspasuysunantaqichuspankuayqirisqakukarukaruta. Aypuypissuysunamantatarisqakuhukñaqchallata.

LATA SIKI

Huk  runas ispakuqrisqasaraukuta, qurawansipichakusqasikinta, chayllamansihukqalayaykusqaakaq; pichakunanpaqsiquratachapurusqaitañawan, sikinsirawraykusqa; tapunsipuntakaqrunata: ¿imaynanpinrawrawansikiy? qanmanqa mana, qalasninlatasikikaptikichiki mana rawrasunkichu.

RUNTUYKIPA QARACHAN

Hukqalaswatisqapasñata papa ukupi, chaysitukuruspanqarachatawikapasqa. Pasñasqayakusqa: ¡taytay,  taytay,  imapaqmiwikaparankiruntuykipaqarachanta!, ¡kayapakuy!.Qalasayqirisqaasikuspan. Sipasñataqqiparukusqamancharisqa, nispa: ¡taytay! ¡aykaqtaqkutimunki!

HAMPIRUSQAYKI

Huk mamachas suqtawawayuqñakasqa, postapisnisqahampiq: “suqtañawawaykihampirusqayki mana wawaykikananpaq, qullqipaqchu mana qullqipachchumunanki”,  tapusqamamallataqa;  chaysi mana qullqipaqnisqa, hampiqsinin: “chay runaykipamañanhapitinqawitirparichinki”. Yaqasuqtakillamantaskutinpostaman, wiksayuq. Hampiqsinin: “imankaramunmamaykaywanqaqanchisñakanqa”. ¿Imanaptinpapay?  niwarankinriki, qusaypamañanhapiptinwitichinaypaq, chaymimañanhapiruptinñuqañawintaqawarqanianqashinataraqtiqraykukunqusaypa, ñuqapañataqtutayarparinchaymimusuqmantawiksayuqkarparini.

YACHACHIQMANTA

Hukyachachiqtaswikapaytamunasqakuuquchumanta, ñisutanwarmakunatawatisqa; chaysillaqtachakataytañamunasqaku. Mamakuchasnin: “ñuqarimaykamusaq,  qaynapunchaw tuta kayyachachiqpawasintarirani, chaypinwarmichataqayachaykachichkasqaqaqaqaqa”.

SUPI LLASANCHU

Maqtikuchasnisqamamitanta: “¿mamay, mamaysupillasanchu?”. Imaynallasanqaqanra.  Mamay,  mamay,  akarparikunin.

TAYTAY MANAN KAWINMANCHU

Taytay, kananqusaywañurukun ¿pin kananruranqatukuyrurayta?, chaysicompadreqanin: “ñuqachiki comadre, makiywan, chakiywanrurasaq”. Ñas chawpitutatinsicomadreqanin: “kawinmanchuñuqanchikpiqa”. Ñas musuqmantawaqaykusqamamallaqa. Chaysi compadren nisqa.  “mamaykaypikachkani. “Chaysimullkipayaytaqallarin; hinatinsipuñunanmanapaykusqa; qarillaqallankaytaqallariykun; musuqmantascomadreqanin: “kawinmanchu”. Mamaychayqayakawirachinirikiwayawayachataraq.